اثر رهاسازی کشت دیم بر ذخیره و پویایی فسفر آلی و فعالیت فسفاتازهای خاک های مرتعی در مناطق نیمه خشک، کرسنک (استان چهارمحال و بختیاری)

رهاسازی کشت و کار در مراتع بومی یکی از مهم ترین نوع تغییر کاربری اراضی در مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می شود که با تغییر شرایط محیطی و توزیع عناصر غذایی خاک، اغلب پیامدهای مثبت برای عملکرد خاک و اکوسیستم به همراه دارد. از آنجایی که توزیع فسفر در مراتع، تنها بستگی به چرخه طبیعی آن دارد و بر خلاف اراضی کشاورزی، شرایط کوددهی جهت رفع کمبود این عنصر فراهم نمی باشد، بررسی تأثیر رهاسازی اراضی بر اجزای فسفر خاک، و نیز تغییر و تحولات میکروبی فسفر آلی حائز اهمیت می باشد. از این رو در این پژوهش اثر رهاسازی فعالیت های کشاورزی بر برخی ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک به خصوص اشکال مختلف فسفر و معدنی شدن آن در مراتع طبیعی کرسنک واقع در شهرکرد، استان چهارمحال و بختیاری، مورد مطالعه قرار گرفت. این تحقیق به صورت آزمایش فاکتوریل و در قالب طرح پایه کاملأ تصادفی با سه عامل (1) زمان رهاسازی (5-3، 15-10 و بالای 25 سال)، (2) جهت شیب (شیب شمالی و جنوبی) و (3) عمق نمونه برداری خاک (15-0 و 35-20 سانتی متری) اجرا شد. نتایج حاکی از معنی دار بودن اثر تغییر کاربری اراضی (05/0?p) بر تمامی پارامترهای اندازه گیری شده از جمله درصد سیلت و رس، جرم مخصوص ظاهری، واکنش خاک، کربن آلی، نیتروژن کل، فسفر کل، فسفر آلی، فسفر قابل استفاده، فسفر آلی ویژه، فعالیت فسفاتاز اسیدی و قلیایی، و فسفر بیوماس میکروبی به جز در صد شن، قابلیت هدایت الکتریکی خاک و کربنات کلسیم معادل بوده است (05/0p>). عمق 15-0 سانتی متری و شیب های شمالی در کاربری 5-3 سال رهاسازی بیشترین میزان معدنی شدن فسفر خاک را به خود اختصاص دادند. نتایج نشان می دهد فسفر آلی ویژه نسبت به سایر اشکال فسفر خاک حساسیت بیشتری به تغییر کاربری و رهاسازی اراضی کشاورزی داشته است. علاوه براین، میزان تغییرات حاصل از کشت و کار و رهاسازی کشاورزی در شیب شمالی بیشتر از شیب جنوبی، و در عمق بالایی (15-0 سانتی متری) نیز بیشتر از عمق پایینی (35-20 سانتی متری) بوده است. به طور کلی، رهاسازی کشاورزی با برگشت پوشش گیاهان طبیعی و افزایش میزان ورود ماده آلی به خاک سبب بهبود و احیای اغلب ویژگی های خاک گردیده است، اما 25 سال زمان کافی برای بهبود برخی خصوصیات خاک از جمله فسفر کل، فسفر معدنی، فسفر آلی ویژه در دو جهت شیب و عمق خاک، جرم مخصوص ظاهری تنها در شیب شمالی و جنوبی، و نیتروژن کل و واکنش خاک تنها در شیب جنوبی و عمق 35-20 سانتی متری نبوده است.